Η ελευθερία πάει μαζί με το ψέμα. Σε έναν κόσμο που το ψέμα δεν θα είναι δυνατόν, όπου η αλήθεια θα πραγματώνεται ακέραια, χωρίς να αφήνει κανένα περιθώριο παρέκκλισης, δεν χρειάζεται η ελευθερία, διότι ελευθερία σημαίνει ακριβώς αυτό, δυνατότητα παρέκκλισης.
Η ελευθερία είναι μια ανοιχτή πρόσκληση στο λάθος, στην παρασπονδία, στην προσβολή, στην αμφισβήτηση. Εγείρει ερωτήματα, προκαλεί εξελίξεις, επιφέρει παραβάσεις και τιμωρίες.
Αν η εξέλιξη του ανθρώπου ολοκληρωθεί κάποτε έτσι που να μην παρεκκλίνει στο ελάχιστο από το τέλειο (αφού όλες του οι προδιαγραφές θα έχουν τελειωθεί), τότε δεν θα υπάρχει περιθώριο ψεύδους. Μέχρι όμως να φτάσει – αν φτάσει ποτέ – στην τελείωση της αληθείας του, το ψέμα είναι αναπόφευκτο και αναγκαίο για τον άνθρωπο όπως και η ελευθερία.
Όσοι, εντωμεταξύ, βιάζονται να κηρύξουν τη βασιλεία του καλού, του ορθού και της αληθείας επί της γης, επιβουλεύονται την ελευθερία και τελικά τον ίδιο τον άνθρωπο. Βιάζουν την ολοκλήρωσή του εισάγοντας ολοκληρωτικά στοιχεία στις κοινωνίες.
Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του παραβάτης και όταν παύσει να είναι, θα παύσει να είναι άνθρωπος (και θα γίνει, ας πούμε, «Θεός»).
Είναι το μόνο ον που διαθέτει τη δυνατότητα του κακού ως παρακινδυνευμένη άσκηση της ελευθερίας σε βαθμό καταστροφικό. Τα άλλα πλάσματα της φύσης δεν είναι κακά ούτε καλά. Απλά, είναι αυτά που είναι. Ο άνθρωπος μπορεί να αρνηθεί το ίδιο του το είναι, να αφαιρέσει αυτοβούλως ακόμη και την ίδια τη ζωή του.
Από τη φύση του πάει κόντρα στους φυσικούς νόμους …και φυσικά τιμωρείται, αλλά έτσι τους μαθαίνει, τους ονομάζει και τους χρησιμοποιεί. Η πλάση που τον γέννησε ως το χαρισματικό ον, το οποίο μπορεί ακόμη και να την αμφισβητήσει, έβαλε όρια στη χρήση της ελευθερίας του, θέτοντας τους δικούς της απαράβατους κανόνες.
Είναι σαν ο άνθρωπος να παίζει στο γήπεδο τής φύσης ένα παιχνίδι με τους δικούς της κανόνες αλλά αυτός έχει την ελευθερία να το παίξει όπως θέλει, να κάνει τους συνδυασμούς της επιθυμίας του. Κάθε του «φάουλ» έχει επιπτώσεις, ενώ η συστηματική παραβίαση των κανόνων επιφέρει «κόκκινη κάρτα» και την έξοδό του, το τέλος του.
Όμως, τους κανόνες τους βάζει η φύση στον άνθρωπο χωρίς να αμφισβητεί τη δυνατότητά του να τους παραβιάσει ασκώντας την ελευθερία του παραβατικά. Θα μπορούσε να την ασκήσει διαφορετικά. Να επιλέξει ελεύθερα το ορθό, το αληθές και το καλό, όπως άλλωστε και το κάνει, στον βαθμό βέβαια που τα αντιλαμβάνεται σωστά. Αυτό είναι άλλωστε το προτιμώμενο, διότι μέσα από την καλή και ορθή χρήση της ελευθερίας ευδοκιμεί και ευδαιμονεί.
Οι προσπάθειές μας πρέπει να τείνουν στο καλό και αληθές, χωρίς να αποκλείουμε όμως την πιθανότητα του κακού και του ψεύδους, καθώς είναι εξαιρετικά αβέβαιο αν αυτό που νομίζουμε σωστό στη δεδομένη στιγμή είναι όντως έτσι.
Μέσα από τον ανθρώπινη συνθήκη, που απέχει από το να κατέχει τις αιώνιες αλήθειες, είναι φυσικό ο άνθρωπος να υποπίπτει σε λάθη καθώς δοκιμάζει τα όρια στην πορεία της εξέλιξής του. Αυτό ακριβώς του εξασφαλίζει η ελευθερία: τη δυνατότητα να δοκιμάζει τα όρια και έτσι να εξελίσσεται, μέσα από τις αποτυχίες, τα λάθη, τα τραύματα. Μέρος αυτών είναι τα ψέματα και οι παρασπονδίες του.
Θα πρέπει όλα αυτά να τα συνυπολογίσουμε, να τα δεχτούμε και να μην τα αποκλείουμε, απαιτώντας από τον άνθρωπο μιαν ορθότητα που από τη φύση του δεν κατέχει, τουλάχιστον ακόμα.
Τα παιδιά είναι πολύ ευαίσθητα. Δεν έχουν φίλτρα προστασίας. Τα ερεθίσματα που παίρνουν τα διαμορφώνουν. Ειδικά από τους γονείς τους.